Batı Avrupa’da yer alan ve resmi adı Belçika Birleşik Krallığı olan ülke, yönetim yapısıyla dikkatleri üzerine çeken bir ülkedir. Kültürel, politik ve dilsel olarak çok çeşitliliğe sahip bir ülke olan Belçika, karmaşık bir yönetim yapısına sahip olup, anayasal monarşi altında federal parlamenter demokrasi ile yönetilmektedir. Belçika federalizmi beş düzeyli olup; devlet, toplum, bölge, il ve belediye yapısını öngörür. Belçika’da beş düzeyli yönetsel yapıya karşılık, üç temel idari kademe vardır: Üst düzeyde devlet, toplumlar (Fransızca konuşan toplum, Flamanca konuşan toplum ve Almanca konuşan toplum ) ve bölgeler (Flaman Bölgesi, Valon Bölgesi ve Başkent Brüksel Bölgesi ) , orta düzeyde iller ve alt düzeyde belediyeler yer alır. Her ne kadar kral, ülkenin yönetiminde en üst mercii olarak görülse de sembolik bir anlamı vardır. Ülkenin federal kurumları; federal hükümet ve federal meclistir. Başkent Brüksel Bölgesi hariç diğer iki bölgede beşer adet il bulunmaktadır. Bu illerde de daha küçük birimler olan belediyeler bulunmaktadır.
Belçika 1831 yılında kurulduğunda üniter bir devlet olarak yapılanmıştır. Fakat daha sonra ülkedeki çok dillilik ve çok kültürlülük yüzünden bu yapı, 1970 yılından itibaren başlayarak çeşitli reformlar geçirmiştir. Yapılan reformlardan sonra 1992 yılında St. Michael’s Anlaşması ile Belçika, topluluk ve bölgelerden oluşan federal bir devlete dönüşmüştür. Belçika şu anda toplumlar ve bölgelerden oluşan federal bir devlettir. Ülkede yaşayan; Valon, Flaman ve Almanlar arasındaki farklılıklar ve anlaşmazlıklar, üniter bir yapıdan federal bir yapıya dönüşmeyi gerektirmiştir. Belçika’daki farklılıkların ve uyuşmazlıkların kutuplaşmaya neden olması, ekonomik ve yönetim yapısına da yansımıştır. Devlet, Flamanların sorun çıkarmasından endişelenerek Flaman bölgesine daha çok yatırım yapmış, bürokraside önemli görevlerde bulunan Flamanlar da bu politikayı desteklemişlerdir. Sonuç olarak Valon bölgesi, Flaman bölgesine göre daha az gelişme göstermiştir. Yönetsel yapılar açısından önemli örnekler ise, halkının büyük çoğunluğunun kendisini Flaman olarak görüp Fransızca konuştuğu Başkent Brüksel bölgesinde kurulan özel ve ayrıcalıklı yönetim sistemi ile tamamen etnik temele dayalı toplum ve bölge yönetim yapılarıdır.
Ülkedeki yerel yönetimler il (provincies) ve belediye (gemeenten) yönetimlerini kapsayan iki düzeyli bir yapıya sahiptir. Valon Bölgesi’ndeki iller; Hainaut, Liege, Luxembourg, Namur, Valon Brabant’tır. Flanders Bölgesi’ndeki iller ise; Antwerp, Doğu Flanders, Flemish Brabant, Limburg ve Batı Flanders’dir. Başkent Brüksel Bölgesi ise illere ayrılmaz. Belçika’da 10 il bulunurken, belediye ( komün ) sayısı ise 589’dur. Anayasa’ya göre bu il ve belediyelerin sınırlarının değiştirilmesi ancak kanunla mümkündür. Belediye sınırlarının değiştirilmesinde öncelikle ilgili belediyenin görüşü alınır, daha sonra kadastro tarafından teknik açıdan işlemin uygunluğu kontrol edilir ve il meclisinin uygun görüşü alınır. Bu yöntemle belediyelerin birleştirilmesi gerçekleştirilmiştir. Belediye birleşmelerinde amaç, coğrafi, ekonomik, sosyal, kültürel ve mali gereklilikler göz önünde bulundurulmak suretiyle, kamu hizmetlerini etkin ve verimli bir şekilde yerine getirecek yerel idare birimlerinin oluşturulmasıdır.
1795 – 1814 Yılları arasında Fransa’nın hakimiyeti altında bulunan Belçika, belediye ve il yapılanmasını bu dönemde oluşturmuştur. 1831 Anayasası; Belçika’yı üniter devlet yapısı içerisinde bölge, il ve belediye olarak üçlü düzeyde oluştursa da, Fransız devrimine bir tepki olarak yerel özerklik ve yerel güce de önem verilmiştir.
Bölgeler; kendi sınırları içerisinde bulunan iller ve belediyelerin işleyişleri ve denetimlerinden sorumludurlar. Brüksel, Flaman ve Valon Bölgeleri’nde iller ve belediyelerin yönetiminde homojenlik söz konusu değildir. Her bir bölgedeki her bir il ve belediye farklı şekillerde yönetilmektedir. Bölge, il ve belediyelerin büyüklükleri ve nüfusları da birbirlerinden farklıdır. İller, bölgelerin yapamayacağı kadar özel, belediyelerin yapamayacağı kadar genel konularla ilgilenmektedir. İle verilen temel görevler; il ve köy yolları yapımı ve bakımı, ulaştırmanın düzenlenmesi, suyollarının ıslahı, iç güvenlik, sağlık, hayvan sağlığı, mesleki eğitim ve sosyal yardımlaşma alanlarını kapsar.
Belediyeler ise, vatandaşlara en yakın yönetim birimidir. İller ile aralarında hiyerarşik bir bağdan ziyade organik bir bağ mevcuttur. İkisi arasındaki ilişki Anayasa’da düzenlenmiştir. Herhangi bir yerel yönetimin diğeri üzerinde bir yetkisi olmamakla birlikte belediyeler Anayasal olarak illere karşı yönetimde saygılıdırlar. İller gibi belediyeler de diğer yetkili otoritelerin vesayetinde işlevlerini yerine getirirler. Belediyeler, beldelerin çıkarlarıyla ilgili kararları verirler.
Fakat belirli durumlarda federal devletten ve üst yönetimlerden belediyelere birtakım görev ve yetkiler aktarılabilmektedir. Bunlar; nüfus ve vatandaşlık kayıtları, seçim işleri, dini tesisler, sürücü belgesi verilmesi, sosyal yardımların ilgili kişilere ulaştırılması vb. konulardır. Aynı şekilde illere de üst yönetimlerden birtakım görev ve yetkiler aktarılır. Bunlar ise; adli tedbirlerin uygulanması, kanun ve ilgili mevzuatın il sınırları içinde uygulanması gibi konulardır.
Bu yerel yönetimlerin karar organları ise şu şekildedir. İllerin karar organları, İl genel meclisidir. Bu meclisin üye sayısı ilin nüfusuna göre değişiklik göstermektedir. Bu üyelerin seçimi altı yılda bir yapılmaktadır. Görevleri; ilin tüzel kişiliğine ait tüm hukuki yetkileri kullanmak, ilin çıkarlarıyla ilgili her konuda karar vermektir. İlin yasama ve yürütme organı görevini ise İl komitesi yerine getirir. İl meclisi üyeleri arasından seçilen kişiler ve Validen meydana gelen bu organın görevi; ilin günlük işlerini, risk taşıyan büyük endüstri işletmelerine lisans ve izin vermek gibi işleri yerine getirmektir.
Belediyelerde karar organı ise; üye sayısı nüfusa göre belirlenen belediye meclisidir. Belediyenin tüm meseleleriyle ilgilenir, yasa ve kuralların uygulanması konularını görüşür Belediye başkan ve meclis üyelerinin kendi aralarından seçtikleri daimi encümen üyeleri ( Aldermen ) belediyelerin yürütme organını oluşturur. Encümenlerin görevi; belediyenin günlük işlemleriyle ilgili kararları almak ve diğer üst kurumların aldıkları kararları uygulamaktır. Belediye başkanı ise ( bourgmester ) belediyenin en üst yöneticisidir. Kral tarafından atanır. Merkezi hükümetin temsilcisi de olan başkanın devlet adına ve kamu personeli sıfatıyla yüklendiği görevler ise; Federal devletin, bölgelerin, toplumların, toplum komisyonlarının, il meclisinin ve il meclisi daimi encümeninin yasa, karar, emir, tüzük ve yönetmeliklerini uygulamak, kamu düzenini sağlamak, halk sağlığını korumak ve acil hallerde emirler yayınlamaktır.
Belçika’daki yerel yönetimlerin gelirleri ise genellikle vergilerden oluşmaktadır. İller ve belediyeler, kendi aldıkları vergilerle bütçelerini oluşturmaya çalışarak merkezden yardım almamaya çalışmaktadırlar. Yerel yönetim birimlerinin gelirleri nüfusa bağlı olarak şekillenmektedir. Buna göre en büyük bütçeye sahip iller Doğu Flanders ( Ghent şehri ) Antwerp, Liege ve Hainaunt ( Charleroi şehri )’dir.
Belçika’nın yönetim birimleri içerisinde en az bütçeye sahip olan idari birimleri yerel yönetim birimleridir. Yerel yönetim birimleri içerisinde de belediyeler bütçeyi daha fazla kullanan yönetim birimleridir.
İl ve belediyelerin denetimi konusunda ise; yasallık ve yerindelik yönünden denetim yapılmaktadır. Bölgeler, bu konuda yasal yetkiye sahip yönetim birimidir. Yasallık denetimi; idari vesayet denetimi içerir ve genel kamu yararına saygınlığı ve işlemlerin yasallığını öngörür. Yerindelik denetimi ise; yasallık denetimi ile beraber yapılmakta, yerel idarenin tüm işlemleri üzerinde gerçekleştirilmektedir. (Akademik Perspektif 14 Aralık 2014)
SENA ÇETİN
Kocaeli Universitesi, AB Siyaseti ve Uluslararası İlişkiler Yüksek Lisans
